Showing 2971 results

Roedd yr Athro J. E. Caerwyn Williams (1912-1999) yn un o brif ysgolheigion Cymraeg a Cheltaidd yr ugeinfed ganrif.

Fe'i ganwyd yng Ngwauncaegurwen, Morgannwg, 17 Ionawr 1912, yr hynaf o dri phlentyn John R. a Maria Williams. Derbyniodd ei addysg yn Ysgol Sir Ystalyfera, Coleg y Brifysgol, Bangor, Coleg y Brifysgol a Choleg y Drindod, Dulyn, a Cholegau Diwinyddol Aberystwyth a'r Bala. Ymunodd â staff Adran y Gymraeg, Bangor, yn 1945, a'r flwyddyn ganlynol fe'i priodwyd â Gwen Watkins o Abertridwr. Fe'i penodwyd yn Athro'r Gymraeg ym Mangor yn 1953. Yn 1965 symudodd i Goleg Prifysgol Cymru, Aberystwyth, i fod yn Athro cyntaf yr Wyddeleg ym Mhrifysgol Cymru. Cafodd radd D.Litt.Celt.Er Anrhydedd gan Brifysgol Genedlaethol Iwerddon yn 1967 a Phrifysgol Cymru yn 1983, a'i ethol yn Gymrawd yr Academi Brydeinig yn 1978 ac yn Aelod Mygedol o Academi Frenhinol Iwerddon yn 1989. Fe'i etholwyd yn Llywydd yr Academi Gymreig yn 1988. Ar ôl ymddeol yn 1979 fe'i penodwyd yn Gyfarwyddwr Canolfan Uwchefrydiau Cymreig a Cheltaidd Prifysgol Cymru. Arhosodd yn y swydd honno tan 1985. Bu farw 8 Mehefin 1999.

Yr oedd yn awdurdod ar y gwareiddiad Celtaidd ac ysgrifennodd yn helaeth am draddodiadau llenyddol Cymru ac Iwerddon. Ymhlith ei brif gyfraniadau fel ysgolhaig Cymraeg mae ei astudiaethau ar y Gogynfeirdd a llenyddiaeth grefyddol yr Oesoedd Canol, gan gynnwys Beirdd y Tywysogion (1973), Canu Crefyddol y Gogynfeirdd (1977) a The Poets of the Welsh Princes (1978). Ysgrifennodd hefyd ar lenyddiaeth mwy diweddar Cymru, gan gynnwys ei astudiaethau o waith Edward Jones, Maes-y-Plwm, geiriadurwyr Cymraeg cyfnod y Dadeni, John Morris-Jones a'i gylch, ac amryw o'r prif lenorion cyfoes, megis Syr T. H. Parry-Williams, Waldo Williams a Saunders Lewis. Fel ysgolhaig Gwyddeleg ei brif gyfraniadau oedd Traddodiad Llenyddol Iwerddon (1958), Y Storïwr Gwyddeleg a'i Chwedlau (1972) a The Court Poet in Medieval Ireland (1972). Roedd yn gyd-awdur The Irish Literary Tradition (1992). Cyhoeddodd gyfieithiadau o storïau Gwyddeleg a Llydaweg, ynghyd ag astudiaethau ieithyddol ar yr ieithoedd hyn a'r Gymraeg. Yn ogystal â golygu cyfrolau fel Llên a Llafar Môn (1963), Llên Doe a Heddiw (1964) a Literature in Celtic Countries (1971), bu'n olygydd Y Traethodydd ac Ysgifau Beirniadol o 1965 ymlaen, Studia Celtica o 1966 a chyfres Llên y Llenor o 1983. Bu'n olygydd ymgynghorol Geiriadur Prifysgol Cymru er 1968, ac yn olygydd Llyfryddiaeth yr Iaith Gymraeg (1988) a Gwaith Meilyr Brydydd a'i ddisgynyddion (1994).

Yr oedd Gwilym Richard Jones yn fardd a newyddiadurwr. Fe’i ganed yn Nhal-y-sarn, Sir Gaernarfon, ar 24 Mawrth 1903. Bu’n gweithio fel gohebydd ac yn yn 1945 fe’i penodwyd yn olygydd ar Y Faner gan aros yn y swydd nes iddo ymddeol yn 1977. Cyhoeddodd bum cyfrol o gerddi. Ef oedd y cyntaf i ennill y gadair, y goron a’r fedal ryddiaith yn yr Eisteddfod Genedlaethol. Bu farw ar 29 Gorffennaf 1993.

Ganwyd Thomas Llewelyn Jones (1915-2009), bardd ac awdur llyfrau plant, ym Mhentre-cwrt, sir Gaerfyrddin, ar 11 Hydref 1915. Addysgwyd ef yn Ysgol Ramadeg Llandysul a bu'n gwasanaethu yn yr Awyrlu a'r Fyddin yn ystod yr Ail Ryfel Byd, cyn hyfforddi'n athro. Bu'n brifathro ar ysgolion cynradd Tregroes a Choed-y-bryn, sir Aberteifi. Ym 1940 priododd â Margaret Jones, un o deulu'r Cilie, a thrwy hynny daeth dan ddylanwad beirdd megis Isfoel ac Alun Cilie. Ennillodd Gadair yr Eisteddfod Genedlaethol yng Nglyn Ebwy, 1958, ac yng Nghaernarfon, 1959. Cyhoeddodd sawl cyfrol o gerddi, gan gynnwys Sŵn y Malu (Llandysul, 1967) and Canu'n Iach! (Llandysul, 1987). Ysgrifennodd nifer fawr o nofelau poblogaidd i blant, yn eu mysg Y Ffordd Beryglus (Llandysul, 1963), Ymysg Lladron (Llandysul, 1965) and Dial o'r Diwedd (Llandysul, 1968), Barti Ddu (Llandybïe, 1973), Un Noson Dywyll (Llandysul, 1973), Tân ar y Comin (Llandysul, 1975), Dirgelwch yr Ogof (Llandysul, 1977) a Lleuad yn Olau (Llandysul, 1989). Roedd gan T. Llew Jones ddiddordeb mawr mewn gwyddbwyll. Roedd yn aelod o Undeb Gwyddbwyll Cymru, a daeth yn Is-Lywydd ar y mudiad. Rhannodd y diddordeb yma gyda'i fab iau, Iolo Ceredig Jones (g. 1947), a bu'r ddau yn cystadlu dros Gymru yn yr Olympiad Gwyddbwyll. Ei fab hynaf yw Emyr Llewelyn (g. 1941), ymgyrchydd dros yr iaith Gymraeg a garcharwyd ym 1963 yn sgil ffrwydriad yng Nghwm Tryweryn, Bala. Bu farw T. Llew Jones ym Mhontgarreg, Ceredigion, ar 9 Ionawr 2009.

Yr oedd Robert William Parry (1884-1956), bardd a darlithydd o Dal-y-sarn, Dyffryn Nantlle. sir Gaernarfon, yn fyfyriwr ym Mhrifysgol Aberystwyth cyn symud i Fangor ac astudio dan John Morris-Jones, gan raddio yn 1908. Yn 1910 enillodd ei awdl 'Yr Haf' Gadair yr Eisteddfod Genedlaethol ym Mae Colwyn. Bu'n athro yn y Barri, Morgannwg, ac wedyn yng Nghaerdydd. Rhwng 1916 a 1918 bu'n gwasanaethu yn y fyddin; ysbrydolwyd ef i lunio llawer soned ynghyd â'i englynion er cof am Hedd Wyn yn ystod y cyfnod hwn. Yn 1922 cafodd ei benodi yn ddarlithydd ym Mangor, sir Gaernarfon, a symudodd i Fethesda, sir Gaernarfon. Cyhoeddwyd ei gyfrol gyntaf o gerddi, 'Yr Haf a Cherddi eraill', yn 1924, gan sicrhau iddo'r bri o fod yn fardd mawr. Cyhoeddwyd ei ail gyfrol o gerddi, 'Cerddi'r Gaeaf' yn 1952. Priododd Myfanwy Williams Parry (1898-1971) yn 1923.

Roedd y Parch. Dr William Thomas Pennar Davies (W. T. Pennar Davies, 'Davies Aberpennar', 1911-1996) yn fardd, yn nofelydd ac yn ysgolhaig. Ganwyd yn William Thomas Davies yn Aberpennar, Morgannwg, ar 12 Tachwedd 1911, a derbyniodd ei addysg yng Ngholeg y Brifysgol, Caerdydd, Colegau Balliol a Mansfield, Rhydychen, a Phrifysgol Iâl, UDA. Bu'n weinidog yr Annibynwyr yng Nghaerdydd, 1943, ac yna yn Athro yng Ngholeg Diwinyddol Bala-Bangor a Choleg Coffa Aberhonddu, ac yn ddiweddarach yng Ngholeg Coffa Abertawe. Yr oedd yn Brifathro'r Coleg Coffa, 1952-1981, tan ei ymddeoliad. Cafodd ei gysylltu â grŵp o feirdd Cylch Cadwgan o 1939 ymlaen, yn ysgrifennu dan yr enw 'Davies Aberpennar', a mabwysiadodd yr enw 'Pennar' tua 1948.Priododd Rosemarie Woolf yn 1943 ac y mae Meirion Pennar yn un o'i bum plentyn. Bu farw 29 Rhagfyr 1996. Yn ogystal â chyfraniadau i Cerddi Cadwgan (Abertawe, 1953), cyhoeddodd chwe chasgliad o'i farddoniaeth yn cynnwys Cinio'r Cythraul (Dinbych, 1946), Naw Wfft (Dinbych, 1957), Yr Efrydd o Lyn Cynon (Llandybïe, 1961) a Y Tlws yn y Lotws (Llandybïe, 1971, Ymhlith ei ryddiaith yr oedd Caregl Nwyf (Llandybïe, 1966), y nofelau Meibion Darogan (Landybïe, 1968 a Mabinogi Mwys (Abertawe, 1979) a gweithiau ysgolheigaidd megis Rhwng Chwedl a Chredo (Caerdydd, 1966).

Emeritus Professor Dafydd Jenkins (born 1911) is a critic and legal historian. He was born in London to Cardiganshire parents, attended Sidney Sussex College, Cambridge, and was called to the Bar in 1934. He worked as a barrister in Carmarthen and in 1938 was secretary of the campaign to have the Welsh language recognised in Court. He was secretary of the Welsh Economic Development Association, 1946-1948, and the Welsh Agricultural Organisation Society, 1955-1960, and Chairman of The Milk and Dairies Tribunal for Wales, [1976]-[1979]. He belonged to various other organisations including the Welsh Language Advisory Translation Panel, [1967]-[1975], the Sociological Group of the Church in Wales, Plaid Cymru and Undeb Cymru Fydd. He conducted evening classes on agricultural topics for the Extra-Mural Department of the University of Wales College, Aberystwyth, [1944]-[1957], and from 1965 lectured in the Law Department at Aberystwyth. He held the chair in Legal History and Welsh Law, 1975-1978, until his retirement. Professor Jenkins published several important works on the Laws of Hywel Dda, including Cyfraith Hywel (Llandysul, 1970), Celtic Law Papers (Brussels, 1973), The Law of Hywel Dda: law texts from Medieval Wales (Llandysul, 1986), and editions of Llyfr Colan (Cardiff, 1963) and Damweiniau Colan (Aberystwyth, 1973). His other publications include the travel books, Ar Wib yn Nenmarc (Aberystwyth, 1951) and Ar Wib yn Sweden (Aberystwyth, 1959), Tân yn Llyn (Aberystwyth, 1937), Y nofel: datblygiad y nofel Gymraeg ar ôl Daniel Owen (Cardiff, 1948), Law for Co-operatives (Oxford, 1958) and an edition of Gwilym Hiraethog's Helyntion Bywyd Hen Deiliwr (Aberystwyth, 1940). He co-edited Heddiw with Aneirin Talfan Davies.

Ganwyd y llenor Edward Tegla Davies yn Llandegla-yn-Iâl ar 31 Mai 1880 yn fab i chwarelwr. Bu’n ddisgybl-athro yn ysgol Bwlchgwyn gan ddod o dan ddylanwad athro ifanc o’r enw Tom Arfor Davies a fu’n gyfrifol am ei ysbrydoli mewn hanes a llenyddiaeth Cymru, Yn dilyn ei dröedigaeth penderfynodd fynd i’r weinidogaeth gan dderbyn hyfforddiant yng Ngholeg Didsbury ym Manceinion. Bu’n weinidog gyda’r Wesleiaid mewn nifer o eglwysi yng Nghymru a Lloegr. Priododd Jane Eleanor (Nel) Evans yn 1908 a ganwyd tri o blant iddynt – Dyddgu, Arfor a Gwen. Ymddeolodd yn 1946 i Fangor oherwydd salwch ei wriag a bu hi farw yn 1948.

Bu’n olygydd Y Winllan, 1920-1928, Yr Efrydydd, 1931-1935 a Chyfres Pobun, 1944-1950. Ysgrifennodd golofn wythnosol i’r Herald Cymraeg, 1946-1953. Cyhoeddwyd y rhan fwyaf o’i waith fel cyfresi mewn cyfnodolion cyn eu cyhoeddi’n llyfrau a chyhoeddwyd Hunangofiant Tomi, ei lyfr cyntaf, yn 1912.

Bu farw Tegla Davies ar 9 Hydref 1967. Gosodwyd plac er cof amdano yn 1970 ar wal y cartref lle’i ganwyd ef yn Llandegla.