Showing 2971 results

Yr oedd Emlyn Evans yn rheolwr Llyfrau’r Dryw, Llandybïe, 1957-1965, a Gwasg Gee, Dinbych, 1978-2001. Fe’i ganwyd ar 4 Rhagfyr 1923 yn y Carneddi, Bethesda. Mynychodd Goleg y Brifysgol, Bangor gan ddilyn cwrs gradd mewn Peirianwaith Trydan, Ffiseg a Mathemateg Bur. Priododd Eileen Morley Jones yn Llundain yn 1947 a ganwyd dau o blant iddynt Dafydd a Morfudd. Sefydlodd Gymdeithas Llyfrau Cymraeg Llundain ac ef oedd yr ysgrifennydd, 1953-1957. Yr oedd yn un o sylfaenwyr y cylchgrawn Barn a bu’n olygydd am y ddwy flynedd gyntaf (1962-64). Bu’n athro economeg a mathemateg hefyd yn Ysgol Syr Hugh Owen, Caernarfon, 1965-1978. Cyhoeddodd hunangofiant O’r niwl a’r anialwch yn 1991 a chyfres o erthyglau, Rhwng cyfnos a gwawr, yn 2012. Bu farw Emlyn Evans ar 13 Tachwedd 2014.

Ganwyd Dafydd Elis Thomas ar 18 Hydref 1946 yng Nghaerfyrddin, sir Gaerfyrddin. Derbyniodd ei addysg yn Ysgol Dyffryn Conwy, Llanrwst, sir Gaernarfon, ac astudiodd y Gymraeg yng Ngholeg Prifysgol Gogledd Cymru, Bangor, gan raddio yn 1967. Bu'n ddarlithydd Astudiaethau Cymreig yng Ngholeg Harlech, 1971, ac yn Adran Saesneg Bangor, 1974, ac roedd hefyd yn ddarlithydd annibynnol rhan amser. Bu'n AS Plaid Cymru dros sir Feirionnydd, 1974-1983, a thros Feirionnydd Nant Conwy, 1983-1992, ac yn llywydd y blaid, 1984-1991. Yn 1987, dyfarnwyd iddo radd PhD gan Brifysgol Cymru. Yn 1992, fe'i dyrchafwyd yn Arglwydd Elis-Thomas o Nant Conwy, ac wedi hynny bu'n Gadeirydd Bwrdd yr Iaith Gymraeg, 1994-1999. Yn 1999, cafodd ei ethol yn Aelod y Cynulliad dros Feirionnydd Nant Conwy yn etholiad cyntaf Cynulliad Cenedlaethol Cymru, ac yna yn Llywydd y Cynulliad. Priododd Elen M.Williams yn 1970 ac mae ganddynt dri mab. Priododd ei ail wraig, Mair Parry Jones, yn 1993.

Mae Cynog Glyndwr Dafis (g. 1939) yn aelod gweithgar o Blaid Cymru ers 1955. Am 32 mlynedd bu'n athro ysgolion cyfun ym Mhontardawe, Castellnewydd Emlyn, Aberaeron a Llandysul. Roedd yn gadeirydd Cymdeithas yr Iaith Gymraeg, 1965-1966. Roedd yn AS Plaid Cymru dros Geredigion,1992-2000 (ar y cychwyn cafodd ei ethol dros Geredigion a Gogledd Penfro ar raglen Plaid Cymru/ y Blaid Werdd), ac yn AC (Aelod y Cynulliad) yng Nghynulliad Cenedlaethol Cymru, 1999-2003. Bu'n aelod o Bwyllgor Amaethyddiaeth a Datblygu Gwledig y Cynulliad, 2002-2003. Mae'n awdur nifer o erthyglau a phamffledi ar fywyd gwleidyddol a diwylliannol Cymru, yn cynnwys Migration into Wales: a positive response (1988) ac A sustainable future for Wales (1988) ar y cyd â Victor Anderson.

Yr oedd R. Elwyn Hughes yn fiocemegydd a anwyd ar 18 Hydref 1928 yn Rhaeadr Gwy ac fe'i magwyd ar aelwyd ddi-Gymraeg. Graddiodd o Goleg y Santes Catrin, Caergrawnt. Cyfrannodd yn gyson i'r Gwyddonydd a dyfarnwyd iddo’r fedal Wyddoniaeth a Thechnoleg yn Eisteddfod Genedlaethol Cymru Eryri 2005 am ei gyfraniad i'r byd gwyddonol drwy gyfrwng yr iaith Gymraeg. Yr oedd hefyd yn ymgyrchydd iaith. Bu farw ar 30 Tachwedd 2015.

Gweinidog, bardd a golygydd oedd Thomas Eirug Davies a anwyd ar 23 Chwefror 1892 yng Ngwernogle, Sir Gaerfyrddin. Mynychodd Ysgol y Tremle, Pencader, cyn mynd i astudio ym Mhrifysgol Bangor gan raddio mewn athroniaeth yn 1916 a diwinyddiaeth yn 1919 yng Ngholeg Bala-Bangor. Dyfarnwydd iddo MA yn 1931 ym Mhrifysgol Cymru, Aberystwyth. Fe’i ordeiniwyd yn weinidog yng Nghwmllynfell am saith mlynedd, 1919-1926, ac yn Eglwys Soar, Llanbedr Pont Steffan, ac Eglwys Bethel, Parc-y-rhos, 1926-1951. Priododd Jennie Thomas yn 1921. Ganwyd iddynt wyth o blant.

Bu’n olygydd Y Dysgedydd, 1943-1951. Yr oedd yn gystadleuydd brwd yn yr Eisteddfod Genedlaethol gan ennill ei wobr gyntaf am rieingerdd yn Eisteddfod Genedlaethol y Barri yn 1920 a’r goron yn Aberafan yn 1932 a Chastell Nedd yn 1934. Enillodd wobr o £100 Syr John Edward Lloyd am ei draethawd ar Gwilym Hiraethog yn Eisteddfod Genedlaethol Bangor a MA Prifysgol Cymru yn 1931. Bu’n feirniaid y goron bedair o weithiau yn eisteddfodau 1936, 1945, 1948 a 1950. Bu farw 27 Medi 1951 yn ei gartref yn Llanbedr Pont Steffan.

Roedd Robert Evans (Cybi, 1871-1956), bardd, llenor a llyfrwerthwr, yn frodor o Langybi, sir Gaernarfon. Ganwyd ef 27 Tachwedd 1871, yn fab i Thomas a Mary Evans. Cafodd ei addysg yn ysgol y cyngor, Llangybi, ac aeth i weithio mewn ffermydd lleol am gyfnod, cyn dod yn bostman a gwerthwr llyfrau. Ysgrifennodd lawer o farddoniaeth, a gyhoeddwyd yn Odlau Eifion (Pwllheli, 1908), Awdl Bwlch Aber Glaslyn (Pwllheli, 1910), a Gwaith Barddonol Cybi (Pwllheli, 1912), a chystadlodd yn rheolaidd mewn eisteddfodau. Cyhoeddodd hefyd gasgliadau o waith beirdd Eifionydd a llyfrau ar hanes lleol, yn ogystal â'i golofnau papur newydd. Bu farw yn Llangybi ar 16 Hydref 1956.

Roedd 'Bryfdir', Humphrey Jones (1867-1947), yn chwarelwr a bardd. Ganwyd ef yng Nghwm Croesor, Meirionnydd, ar 13 Rhagfyr 1867. Ar ôl gadael ysgol yn 12, bu'n chwarelwr ym Mlaenau Ffestiniog lle treuliodd weddill ei fywyd. Dechreuodd gyfansoddi barddoniaeth a chystadlu mewn eisteddfodau pan oedd yn ifanc, gan ymuno â Gorsedd y Beirdd yn 1890 ac ennill dim llai na 64 cadair farddol ac 8 coron yn ystod ei fywyd. Roedd yn enwog fel arweinydd eisteddfodau. Cyfrannodd at gylchgronau Y Genhinen a Cymru yn ogystal â chyhoeddi dwy gyfrol o'i farddoniaeth: Telynau'r Wawr (Blaenau Ffestiniog, 1899) a Bro Fy Mebyd a Chaniadau Eraill (Bala, 1929) Roedd ganddo 5 o blant, a bu farw 22 Ionawr 1947.

Roedd Jonathan Rees (Nathan Wyn, 1841-1905), yn fardd ac yn ysgrifwr oedd yn gweithio fel swyddog pwll glo yn Ystrad Rhondda, sir Forgannwg. Enillodd bri fel bardd, gan ennill chwe gwobr yn Eisteddfod Lerpwl yn 1900. Cyfrannodd gerddi i amryw gyfnodolyn a chyhoeddodd Caniadau Nathan Wyn (Treherbert, 1881). Ei frawd ieuengaf oedd y Parch. Evan Rees (Dyfed, 1850-1923).

Yr oedd John Eilian yn brifardd a newyddiadurwr ac yn sefydlydd Y Cymro a’r Ford Gron. Ganwyd John Thomas Jones ar 29 Tachwedd 1903 yn Llaneilian, Ynys Môn, ond nodir ei flwyddyn geni fel 1904 mewn ffynonellau printiedig ac ar y plac ar ei gartref ym Mhenylan, Pen-sarn, Ynys Môn, a ddadorchuddiwyd yn 2004. Newidiodd ei enw canol yn gyfreithiol o 'Thomas' i 'Tudor' yn y 1930au. Bu’n fyfyriwr ym Mhrifysgol Cymru, Aberystwyth, ac yng Ngholeg yr Iesu, Rhydychen. Dechreuodd weithio fel gohebydd i’r Western Mail yn 1924. Golygodd gyfres o ugain o lyfrynnau o glasuron Cymraeg Y Ford Gron, 1931-1932 . Bu’n bennaeth hefyd ar raglenni’r BBC yng Nghaerdydd. Enillodd gadair Eisteddfod Genedlaethol Bae Colwyn yn 1947 a’r goron yn Eisteddfod Genedlaethol Dolgellau yn 1949. Cyfieithodd nofelau i blant a geiriau caneuon o’r Saesneg i’r Gymraeg a gyhoeddwyd gan W. S. Gwynn Williams. Yr oedd yn aelod o Gomisiwn Brenhinol ar y Wasg, 1974-1977.