fonds GB 0210 FANER - Archif Y Faner

Identity area

Reference code

GB 0210 FANER

Title

Archif Y Faner

Date(s)

  • 1986-1992 (Creation)

Level of description

fonds

Extent and medium

0.4 metrau ciwbig (14 bocs)

Context area

Name of creator

Biographical history

Sefydlwyd Yr Amserau yn 1843 gan William Rees (Gwilym Hiraethog) a John Jones (1790-1855). Newyddiadur pythefnosol oedd Yr Amserau a oedd yn gryf o blaid hawliau anghydffurfiaeth a radicaliaeth ac a ddaeth yn boblogaidd iawn pan ddechreuodd Rees gyhoeddi'r golofn 'Llythyrau 'Rhen Ffermwr'. Yn 1859, prynwyd Yr Amserau gan Thomas Gee a'i uno gyda'i bapur ef, Baner Cymru, a sefydlwyd ddwy flynedd cyn hynny, i greu Baner ac Amserau Cymru, neu Y Faner fel y'i gelwid yn ddiweddarach. Daeth y papur i gael dylanwad cryf ar fywyd crefyddol, gwleidyddol a llenyddol Cymru trwy gydol ail hanner y bedwaredd ganrif ar bymtheg. Yr oedd yn rhyddfrydol ei ogwydd ac yn amddiffyn anghydffurfiaeth yn erbyn yr Eglwys Sefydledig, yn ogystal â bod yn gefn i'r werin mewn achosion radicalaidd megis dirwest a phwnc y tir. Yn ystod ugain mlynedd cyntaf yr ugeinfed ganrif, dirywiodd y papur a hynny hyd nes daeth E. Prosser Rhys yn olygydd yn 1923. Bu ef yn olygydd ar Y Faner hyd at ei farwolaeth yn 1945. Yn 1935, prynodd Kate Robers a'i gŵr gwmni cyhoeddi Gwasg Gee, ac argraffwyd llawer o erthyglau ac adolygiadau'r awdur yn Y Faner. Gyda Gwilym R. Jones yn olygydd y papur wedi'r rhyfel a Mathonwy Hughes yn is-olygydd, 1949-1977, newidiodd y papur ei berchennog ddwywaith ac fe'i prynwyd yn 1956 gan Wasg y Sir, y Bala, oddi wrth Huw T. Edwards.

Yn ystod y 1960au a'r 1970au, dirywiodd y cylchrediad ac yr oedd y papur mewn perygl am ei fodolaeth, nes, yn 1977, gyda chymhorthdal oddi wrth Gyngor Celfyddydau Cymru, newidiwyd diwyg y papur i ffurf cylchgrawn wythnosol. Parhaodd Y Faner i chwarae rhan bwysig yng Nghymru fel un o'r ddau wythnosolyn Cymraeg â chylchrediad o tua thair mil. Daeth bygythiad arall i'r Faner pan benderfynodd Cyngor Celfyddydau Cymru yn erbyn adnewyddu grant Y Faner yn sgîl arolwg o'i nawdd i gyfnodolion. Prynwyd y papur gan Luned Meredith a'i gŵr David Meredith a wnaeth ymdrech i'w achub, dan olygyddiaeth Hafina Clwyd, ond er ymgyrchu caled, methwyd â gwneud hynny, a bu'n rhaid dirwyn Y Faner i ben yn 1992. Daeth y rhifyn olaf o'r wasg ar 17 Ebrill 1992.

Archival history

Immediate source of acquisition or transfer

Rhodd gan Mrs Luned Meredith a Mr David Meredith, Llanuwchllyn, Gorffennaf 2000.; A2000/50

Content and structure area

Scope and content

Mae'r fonds yn cynnwys papurau, 1986-1992, a grynhowyd gan Luned Meredith a David Meredith fel perchnogion Y Faner, gan gynnwys gohebiaeth a datganiadau i'r wasg; erthyglau drafft a chynnyrch cyffredinol y cylchgrawn ac, yn arbennig felly, casgliad cyflawn o'r holl gynnyrch a ddefnyddiwyd wrth gysodi pob rhifyn o Chwefror 1992 hyd at y rhifyn olaf yn Ebrill 1992; ceir hefyd bapurau gweinyddol Y Faner, yn cynnwys, gohebiaeth yn ymwneud â diwedd y cylchgrawn, llyfrau nodiadau'r golygydd a chymhorthion golygyddol; rhai cofnodion ariannol, a mynegai cyffredinol i gyfranwyr ac i'r pynciau a drafodwyd ganddynt yn Y Faner, 1987-1992.

Appraisal, destruction and scheduling

Action: Mae'r fonds wedi ei gwerthuso: gweler y manylion yn y disgrifiadau lefel cyfres..

Accruals

Disgwylir rhagor o bapurau.

System of arrangement

Trefnwyd y fonds yn LlGC ar sail profiant yn dair adran: llythyrau a datganiadau i'r wasg; cynnyrch rhifynnau a ffeiliau pwnc; papurau gweinyddol a mynegeion.

Conditions of access and use area

Conditions governing access

Disgwylir i ddarllenwyr sydd am ddefnyddio papurau diweddar yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru lofnodi'r ffurflen 'Papurau modern - gwarchod data'.

Conditions governing reproduction

Amodau hawlfraint arferol

Language of material

  • Welsh

Script of material

Language and script notes

Cymraeg

Physical characteristics and technical requirements

Finding aids

Mae copi caled o'r catalog ar gael yn LlGC. Ceir mynegeion o gyfranwyr ac o'r pynciau a ymdriniwyd â hwynt yn R2, a cheir rhestri bras o gynnwys rhifynnau unigol yn N2.

Allied materials area

Existence and location of originals

Existence and location of copies

Related units of description

Mae saith bocs (0.200 metrau ciwbig) o ffotograffau wedi eu trosglwyddo i Uned Casgliadau Arbennig, LLGC (0200203765). Hefyd, ceir ychwaneg o ddeunydd yn ymwneud â'r Faner yn LLGC, gan gynnwys Papurau Mathonwy Hughes B/1-2, [1949]-1992; Papurau Huw T. Edwards; Papurau Kate Roberts; Cofnodion Gee Printing Co.; yn ogystal â Phapurau Cyngor Celfyddydau Cymru.

Related descriptions

Notes area

Note

Crëwyd yr holl deitlau ar sail cynnwys yr archif oni nodir yn wahanol.

Alternative identifier(s)

Virtua system control number

vtls004176851

GEAC system control number

(WlAbNL)0000176851

Access points

Place access points

Name access points

Genre access points

Description control area

Description identifier

Institution identifier

Rules and/or conventions used

Wrth lunio y disgrifiad hwn dilynwyd canllawiau LLGC a seiliwyd ar ISAD(G) Ail Argraffiad; rheolau AACR2; ac LCSH.

Status

Level of detail

Dates of creation revision deletion

Mai 2002

Language(s)

  • Welsh

Script(s)

Sources

Archivist's note

Lluniwyd gan Ifan Prys.

Archivist's note

Defnyddiwyd y ffynonellau canlynol wrth lunio'r catalog: Cydymaith i lenyddiaeth Gymraeg (Caerdydd, 1997).

Accession area