Identity area
Reference code
Title
Date(s)
- 1912, 1918-1975 (accumulated [1922]-1975) (Creation)
Level of description
fonds
Extent and medium
0.161 metrau ciwbig (6 bocs, 3 cyfrol fawr)
Context area
Name of creator
Biographical history
Dramodydd, nofelydd, ysgrifwr ac awdur straeon byrion a straeon plant oedd John Ellis Williams. Cafodd ei eni ym Mhenmachno, Sir Gaernarfon ar Ebrill 19, 1901. Enillodd ysgoloriaeth i Ysgol Sir Llanrwst yn 1912 cyn mynd yn athro ym Mhenmachno a Phenmaenrhos. Mynychodd Goleg Normal Bangor rhwng 1919 ag 1921. Bu'n athro ym Manceinion, Blaenau Ffestiniog a Llanfrothen cyn gorffen ei yrfa yn brifathro Ysgol Gynradd Glanypwll, Blaenau Ffestiniog. Ymddeolodd yn 1961 gan symud i fyw yn Llanbedr, Meirionnydd ac yna i Gaerwen, Môn. Bu yn y fyddin rhwng 1940 a 1946.
Bu'n golofnydd i'r Herald Cymraeg, 1946-1975, ac i'r South Caernarvon & Merioneth Leader (Yr Arweinydd), 1947-1953. Bu hefyd yn ysgrifennu ysgrifau i'r Darian, Y Faner, Y Brython, Y Ddraig Goch, Y Gloch, Cymru a Cymru'r Plant. Bu'n olygydd Y Rhedegydd yn ystod y blynyddoedd 1950-1951. Ysgrifennodd hefyd nifer o nofelau a gweithiau eraill, yn cynnwys y gyfrol Tri Dramâydd Cyfoes.
Ysgrifennodd nifer fawr o ddramâu, a throsi nifer eraill o'r Saesneg. Ymysg ei ddramâu enwocaf y mae Taith y Pererin, Y Ffon Dafl, Ceidwad y Porth, Y Pwyllgorddyn, Y Llaw Gudd a Porth Ewyn. Bu hefyd yn ysgrifennu dramâu ar gyfer darllediadau radio, yn eu mysg y trosiad 'Dychweledigion', a'r cyfresi, 'Llwybrau Cam' a 'Drwy Ddŵr a Thân'. Yn ogystal ag ennill nifer o gystadlaethau mewn Eisteddfodau ledled Cymru roedd yn feirniad cystadlaethau drama mewn Eisteddfodau a Gwyliau Drama. Ysgrifennodd a chyfarwyddodd y llun llafar cyntaf yn y Gymraeg yn 1935, Y Chwarelwr. Ef hefyd oedd awdur y ddrama hir Gymraeg gyntaf i ymddangos ar deledu o stiwdio drama deledu Caerdydd, Y Gymwynas Olaf; a'i gyfaddasiad ef oedd y ddrama hir Saesneg gyntaf o'r un stiwdio, Jinny Morgan. Cyhoeddwyd ei hunangofiant, Inc yn fy Ngwaed, yn 1963. Ymddangosodd hefyd ar y teledu a bu'n gadeirydd y rhaglen 'Garddio'.
Priododd ei wraig Cadi yn Medi 1922. Cawsant ddwy ferch, Haf a Men. Yn ystod plentyndod Haf yr ysgrifennwyd y straeon plant Haf a'i Ffrindiau. Roedd yn aelod o'r Seiri Rhyddion yng Nghyfrinfa'r Moelwyn. Yn 1962 cafodd radd MA er anrhydedd gan Brifysgol Cymru ac yna MBE yn rhestr Nadolig Anrhydeddau'r Frenhines yr un flwyddyn. Bu farw ar 7 Ionawr, 1975.
Archival history
Immediate source of acquisition or transfer
Derbyniwyd y rhan fwyaf o bapurau John Ellis Williams yn gymynrodd trwy law ei weddw Mrs. J. Ellis Williams yng Ngorffennaf 1975. Adneuwyd 'Byd y Ddrama' (6/2) gan Mrs. J. Ellis Williams ym Medi 1976.; 0200311514
Content and structure area
Scope and content
Mae'r fonds yn cynnwys yn bennaf llyfrau lloffion o doriadau papur newydd o golofnau ac ysgrifau John Ellis Williams, 1918-1975. Mae'r llyfrau lloffion hefyd yn cynnwys toriadau papur newydd eraill ynglŷn â'i gyfansoddiadau, gohebiaeth, rhaglenni cystadlaethau a gwyliau dramâu, ffotograffau a lluniau, a rhaglenni cyfarfodydd Seiri Rhyddion lleol, 1912-1974. Ceir hefyd ddrafftiau o ddwy gyfrol anghyhoeddedig, 1936 a [1973], a llun o Ellis Humphrey Evans ('Hedd Wyn'), a chopi o Cofarwydd, R. Silyn Roberts, 1930.
Appraisal, destruction and scheduling
Action: Cadwyd holl bapurau John Ellis Williams a roddwyd i'r Llyfrgell..
Accruals
Ni ddisgwylir ychwanegiadau.
System of arrangement
Trefnwyd y fonds yn LLGC yn chwe chyfres a thair ffeil. Trefnwyd y cyfresi yn ôl pwnc: Toriadau amrywiol, 'Taith y Pererin', Yr Herald Cymraeg, The Leader, Y Rhedegydd, a drafftiau o weithiau gwreiddiol. Trefnwyd y tair ffeil yn gronolegol.
Conditions of access and use area
Conditions governing access
Disgwylir i ddarllenwyr sydd am ddefnyddio papurau diweddar yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru lofnodi'r ffurflen 'Papurau modern - gwarchod data'.
Conditions governing reproduction
Amodau hawlfraint arferol.
Language of material
- Welsh
- English
Script of material
Language and script notes
Cymraeg, Saesneg.
Physical characteristics and technical requirements
Finding aids
Ceir copi caled o'r rhestr yn LlGC.
Allied materials area
Existence and location of originals
Existence and location of copies
Related units of description
Notes area
Note
Crëwyd y teitl ar sail cynnwys yr archif. Dyfalwyd y dyddiad crynhoi cynharaf ar sail cynnwys yr archif.
Alternative identifier(s)
Virtua system control number
GEAC system control number
Access points
Subject access points
Place access points
Name access points
Genre access points
Description control area
Description identifier
Institution identifier
Rules and/or conventions used
Wrth lunio y disgrifiad hwn dilynwyd canllawiau LlGC a seiliwyd ar ISAD(G) Ail Argraffiad; rheolau AACR2; ac LCSH.
Status
Level of detail
Dates of creation revision deletion
Hydref 2003
Language(s)
- Welsh
Script(s)
Sources
Archivist's note
Lluniwyd gan Hywel Gwynn Williams.
Archivist's note
Defnyddiwyd y ffynonellau canlynol wrth lunio'r rhestr: M. Evans, gol., Gŵr wrth Grefft: Cyfrol Deyrnged i J. Ellis Williams (Aberystwyth, 1974); M. a G. Jones, Dewiniaid Difyr: Llenorion Plant Cymru Hyd Tua 1950 (Llandysul, 1983); Cydymaith i Lenyddiaeth Cymru (Caerdydd, 1997).