Showing 2971 results

Roedd y Parch. Dr Thomas James Davies (1919-2007) yn weinidog ac yn awdur. Fe'i ganed yn Llanfihangel-y-Creuddyn ar 12 Rhagfyr 1919, ac ar ôl cyfnod fel ffermwr aeth yn weinidog gyda'r Methodistiaid Calfinaidd, ac yn ddiweddarach yr Annibynwyr. Ymhlith ei waith cyhoeddedig mae Dilyn David Livingstone (Llandybie, 1974), Nabod Bro a Brodorion (Abertawe, 1975), Ieuan Gwyllt (Llandysul, 1977), Pencawna (Abertawe, 1979), Paul Robeson (Abertawe, 1981) a Iechyd Da (Llandysul, 1983); ysgrifennai hefyd y golofn 'O Ben Dinas' yn y Cambrian News. Wedi iddo symyd i Gaerdydd daeth yn ysgrifennydd cyffredinol y Cyngor Unedig ar Alcohol a Chyffuriau Eraill ac yn weinidog ar Eglwys Annibynnol Bethlehem, Gwaelod y Garth. By farw yng Nghaerdydd ar 30 Mehefin 2007.

Saunders Lewis, dramatist, poet, historian and literary critic, was born in Wallasey, Cheshire to a family of prominent Welsh Calvinistic Methodists. He was educated at a boys's school in Liscard and at Liverpool University, where he studied English and French. His academic career was interrupted by the First World War, in which Lewis served with the South Wales Borderers, but he quickly resumed his studies at the end of the conflict, and, having graduated, worked as librarian in Glamorgan before taking up a post as lecturer in the Welsh department of the University College of Swansea. In 1925, Lewis was one of the pioneering figures involved in establishing the National Party of Wales (later known as Plaid Cymru) and was made President of the fledgeling organisation the following year. Having written about the Roman Catholic church for a number of years, in 1932 Lewis converted to the faith also practised by his wife Margaret. In 1936, Lewis, D. J. Williams and Lewis Valentine set fire to the Royal Airforce's Bombing School in Penyberth on the Lleyn Peninsula, an event which has gone down in the annals of Welsh history and which earned Lewis imprisonment in Wormwood Scrubs and dismissal from his lecturing post in Swansea. He was eventually appointed senior lecturer in Welsh at the University of Cardiff but retired in 1957 to devote his time to writing. Lewis's litarary output is prodigious and he is considered by many to be the most important Welsh literary and political figure of the twentieth century; it is considered that his radio address for 1962, Tynged yr Iaith, was the direct instigating force behind the establishment of the Welsh language movement Cymdeithas yr Iaith Gymraeg.

Roedd David Jenkins (1912-2002) yn bumed llyfrgellydd Llyfrgell Genedlaethol Cymru ac yn awdur llyfrau ac erthyglau niferus ar bynciau amrywiol.

Fe'i ganwyd ar 29 Mai 1912 yn fab i Evan Jenkins a Mary (née James), Blaenclydach, Y Rhondda. Roedd ei deulu yn hanu o ardal Penrhyn-coch, Ceredigion. Derbyniodd ei addysg gynradd yn ysgolion Blaenclydach a Threfeurig a'i addysg uwchradd yn Ysgol Ramadeg Ardwyn, Aberystwyth. Mynychodd Goleg Prifysgol Cymru, Aberystwyth, gan raddio yn 1936 yn y Gymraeg. Enillodd radd MA am draethawd ar fywyd a gwaith Huw Morys yn 1948. Yr un flwyddyn priododd Menna Rhys a bu iddynt ddau o blant, Nia ac Emyr.

Fe'i penodwyd yn Geidwad Cynorthwyol yn Adran Llawysgrifau a Chofysgrifau'r Llyfrgell Genedlaethol yn 1939 cyn mynd i ymladd yn y Rhyfel hyd 1945 ac fe'i dyrchafwyd yn uwchgapten yn 1943. Ymunodd â staff Adran Llyfrau Printiedig yn 1949 ac fe'i gwnaed yn Geidwad yn 1957. Cafodd ei ddewis yn Llyfrgellydd yn 1969 gan ymddeol ddeng mlynedd yn ddiweddarach. Dyfarnwyd y CBE iddo yn 1977 a DLitt Prifysgol Cymru yn 1979. Yn 1999 fe'i hurddwyd yn Gymrawd Er Anrhydedd Prifysgol Cymru.

Yn 1974 derbyniodd wobr Cyngor Celfyddydau Cymru am Thomas Gwynn Jones: Cofiant (Dinbych, 1973). Yr oedd ganddo ddiddordeb yn Dafydd ap Gwilym a chyhoeddwyd Bro Dafydd ap Gwilym yn 1992. Cyfrannodd erthyglau i'r Bywgraffiadur, Cydymaith i lenyddiaeth Cymru a'r Dictionary of National Biography a nifer helaeth o gylchgronau eraill megis Cylchgrawn y Llyfrgell Genedlaethol. Bu farw ar 6 Mawrth 2002 ac ym mis Mai 2002 cyhoeddwyd ei lyfr, A refuge in peace and war, sy'n croniclo hanes y Llyfrgell Genedlaethol hyd 1952, cyfrol y bu'n gweithio arni ers ugain mlynedd.

Mae Eigra Lewis Roberts yn nofelwraig a dramodydd. Fe’i ganwyd ar 7 Awst 1939 ym Mlaenau Ffestiniog. Graddiodd o Goleg y Brifysgol Bangor. Enillodd y Fedal Ryddiaith yn Eisteddfod Genedlaethol 1965 a 1968, y tlws drama yn Eisteddfod Genedlaethol Bro Myrddin 1974 a’r Goron yn Eistedddfod Genedlaethol Abertawe 2006 am gasgliad o gerddi am Sylvia Plath.

Addaswyd dwy o nofelau Elena Puw Morgan gan Eigra Lewis Roberts ar gyfer y teledu. Yn 1996 enillodd wobr Bafta am y sgriptiwr gorau am Y Wisg Sidan. Cafodd ei hanrhydeddu gyda gradd MA am ei chyfraniad i lenyddiaeth Cymru. Cyhoeddwyd ei hunangofiant Eigra: Hogan Fach o'r Blaena gan Wasg y Bwthyn yn 2021.