Identity area
Reference code
Title
Date(s)
- 1913-1970 (Creation)
Level of description
Fonds
Extent and medium
0.189 metrau ciwbig (rhodd 1973: 12 bocs bach; rhoddion 2013, 2015 a 2016:1 bocs bach; rhoddion 2021 a 2022: 8 bocs bach).
Context area
Name of creator
Biographical history
Yr oedd David James Jones ('Gwenallt',1899-1968) yn fardd ac ysgolhaig. Ganwyd ef yn Alltwen, Pontardawe, Morgannwg, ar 18 Mai 1899. Addysgwyd ef ym Mhontardawe ac Ysgol y Sir Ystalyfera. Treuliodd y cyfnod Mehefin 1917 hyd Mai 1919 yng ngharchar fel gwrthwynebydd cydwybodol. Ar ôl cael ei ryddhau, aeth i astudio yng Ngholeg Prifysgol Cymru, Aberystwyth, gan raddio mewn Cymraeg a Saesneg. Yma cyfarfu ag Idwal Jones (1895-1937), y dramodydd a diddanwr. Bu'n athro Cymraeg yn y Bari cyn dychwelyd i Aberystwyth yn 1927 yn ddarlithydd yn Adran y Gymraeg, gan dod yn ddarlithydd hŷn ac yna'n ddarllenydd. Enillodd radd M.A. yn 1929. Ymysg ei diddordebau ymchwil yr oedd bywyd y saint, ysgol farddol diwedd yr oesoedd canol, a barddoniaeth y ddeunawfed ganrif, ond ei brif waith oedd ar hanes llenyddiaeth yn y bedwaredd ganrif ar bymtheg. Ymysg ei weithiau ysgolheigaidd mae Yr Areithiau Pros (Caerdydd,1934), Blodeugerdd o'r Ddeunawfed Ganrif (Caerdydd, 1936, Y Ficer Pritchard a 'Cannwyll y Cymry' (Caernarfon, Cwmni'r Llan,1946) a chofiant Idwal Jones (Aberystwyth, 1958). Ymddeolodd yn 1966. Fel bardd cafodd gryn lwyddiant yn yr Eisteddfod Genedlaethol, yn ennill y Gadair yn 1926 ar 'Y Mynach' ac yn 1931 ar 'Breuddwyd y Bardd'. Cyhoeddodd sawl gyfrol o farddoniaeth: Ysgubau'r Awen (Llandysul: Gomer, 1939), Cnoi Cil (Aberystwyth, 1942), Eples (Llandysul: Gomer, 1951), Gwreiddiau (Aberystwyth, 1959) a Coed (Llandysul: Gomer, 1969).
Archival history
Immediate source of acquisition or transfer
Mrs Nel Gwenallt, gweddw Gwenallt; Aberystwyth; Rhodd; 1973, 1999, 2001.
Mr John Meredith; Bangor; Rhodd; Medi 2013.
Mr John Meredith; Bangor; Rhodd; Tachwedd 2015 a Hydref 2016; 99126210902419.
Mr Siôn Meredith; Capel Dewi, Aberystwyth; Rhodd; Medi 2016; 99126210902419.
Elin Gwenallt Jones, trwy law Mererid Hopwood; Aberaeron; Rhodd; Rhagfyr 2021 a Rhagfyr 2022; 99126210902419.
Content and structure area
Scope and content
Llawysgrifau a chopïau teipysgrif o gerddi Gwenallt, 1922-[1968], yn cynnwys 'Mynach','Ynys Enlli', a cherddi eraill a gyhoeddwyd; sgriptiau, dramâu ac anerchiad, yn bennaf ar gyfer y radio,1947-1952; llyfrau, nodiadau rhydd a phenawdau'n cynnwys nodiadau a gopïwyd o lyfrau ac erthyglau wedi eu paratoi ar gyfer darlithoedd, sgyrsiau, anerchiadau, gweithiau cyhoeddedig ac ysgolion, 1913-1958; llythyrau, at Gwenallt yn bennaf, a rhai at ei weddw, 1926-1970; deunydd yn ymwneud â'i gofiant i Idwal Jones (1958) yn cynnwys llyfrau nodiadau a chopïau drafft o ran o'r llyfr yn ogystal â chaneuon, cerddi a pharodïau gan Jones, 1922-[1958]; a llyfr cofnodion,1929-1933, 'Cymdeithas yr Hwrddod' a ffurfiwyd gan Gwenallt ac Idwal Jones yn Aberystwyth. Derbyniwyd cyfrol o gerddi cynnar, heb eu cyhoeddi, a hefyd cyfrol o nodiadau llawysgrif, Medi 2013 a llyfr nodiadau yn cynnwys dyfyniadau o lyfrau Saesneg a drafftiau o gerddi cyhoeddedig gan Gwenallt yn Gymraeg yn Nhachwedd 2015. = Manuscripts and typescripts of poetry by Gwenallt, 1922-[1968], including 'Y Mynach', 'Ynys Enlli' and other published poems; scripts, dramas and an address, mostly written for radio, 1947-1952; notebooks, loose notes and headings containing notes copied from books and articles in preparation for lectures, talks, addresses, published works and for school, 1913-1958; letters, mostly to Gwenallt, with some to his widow, 1926-1970; material relating to his biography of Idwal Jones (1958) including notebooks and drafts of parts of the book as well as songs, poems and parodies written by Jones, 1922-[1958]; and a minute book, 1929-1933, of 'Cymdeithas yr Hwrddod', formed by Gwenallt and Idwal Jones at Aberystwyth.
A further volume of early poetry in Gwenallt's hand, not published, and a volume of manuscript notes were received, September 2013.
Papurau ychwanegol Gwenallt yn cynnwys llyfr nodiadau gyda dyfyniadau o lyfrau hanesyddol Saesneg yn bennaf. Tua chanol y gyfrol ceir cerdd: ‘Y gweithfeydd hyn’ [cyhoeddwyd yn Christine James (gol.), Cerddi Gwenallt: y casgliad cyflawn (Llandysul, 2001) fel ‘Y gweithfeydd segur’ ac yn wreiddiol yn Baner ac Amserau Cymru, 25 Awst 1943], a dau englyn: ‘Er cof am David Lewis, Dolanog’ [cyhoeddwyd fel ‘Er cof am Ddafydd Lewis, Gwasg Gomer’, yn Cerddi Gwenallt a chyn hynny yn Baner ac Amserau Cymru, 8 Medi 1943]; derbyniwyd Tachwedd 2015.
Llyfr nodiadau yn cynnwys dyfyniadau yn llaw Gwenallt, [1962]-[?1968], o lyfrau diwinyddol yn nodi’r gweithiau printiedig, rhifau tudalen a rhai ffynonellau llawysgrif. Maent yn ymwneud â John Bunyan, Williams Pantycelyn ac eraill ac mae’r mwyafrif mewn Saesneg; derbyniwyd Medi 2016.
Derbyniwyd papurau ychwanegol ym mis Rhagfyr 2021.
Bwndel ychwanegol o bapurau Gwenallt, yn cynnwys tri llyfr nodiadau, nodiadau ar bapurau rhyddion, album yn ymwneud â dadorchuddio plac ar gartref y bardd ym Mhenparcau ym Mawrth 1997, rhai ffotograffau, dau dâp caset o Ŵyl Gwenallt, Pontardawe, Hydref 1984, a ffeil o lythyrau oddi wrth Gwenallt at Nel Owen Edwards, 1935-1936, cyn eu priodi; Rhagfyr 2022.
Appraisal, destruction and scheduling
Cadwyd yr holl gofnodion a gyflwynwyd i Lyfrgell Genedlaethol Cymru.
Accruals
Ni ddisgwylir ychwanegiadau.
System of arrangement
Trefnwyd fel a ganlyn: barddoniaeth Gwenallt; cofiant Idwal Jones; sgriptiau radio a dramâu; nodiadau; gohebiaeth; amrywiol.; rhodd Medi 2013 a rhodd Tachwedd 2015.
Conditions of access and use area
Conditions governing access
Disgwylir i ddarllenwyr sydd am ddefnyddio papurau modern yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru lofnodi'r ffurflen 'Papurau modern - gwarchod data'.
Conditions governing reproduction
Mae'r hawlfraint ar bapurau Gwenallt yn eiddo i'w ferch Mrs Mair Powell.
Language of material
- Welsh
- English
Script of material
Language and script notes
Cymraeg, Saesneg.
Physical characteristics and technical requirements
Finding aids
Ceir copi caled o'r catalog yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru.
Allied materials area
Existence and location of originals
Existence and location of copies
Related units of description
Notes area
Note
Teitl yn seiliedig ar gynnwys y fonds.
Note
Mae rhai eitemau megis llythyrau o gydymdeimlad yn dyddio ar ôl ei farw.
Alternative identifier(s)
Virtua system control number
Project identifier
Access points
Subject access points
Place access points
Name access points
- Cymdeithas yr Hwrddod. (Subject)
- Gwenallt, 1899-1968 -- Archives (Subject)
- Jones, Idwal, 1895-1937 -- Biography. (Subject)
- Jones, Idwal, 1895-1937. (Subject)
- Gwenallt, Nel (Subject)
Genre access points
Description control area
Description identifier
Institution identifier
Rules and/or conventions used
Wrth lunio'r disgrifiad hwn dilynwyd canllawiau ANW a seiliwyd ar ISAD(G) Ail Argraffiad; rheolau AACR2; ac LCSH
Status
Level of detail
Dates of creation revision deletion
Chwefror 2003.
Language(s)
- Welsh
Script(s)
Sources
Defnyddiwyd y ffynonellau canlynol wrth lunio'r rhestr: LlGC, Rhestr o Bapurau Gwenallt; Dictionary of Welsh Biography, 1941-1970 (Llundain, 2001); Stephens, Meic, Oxford Companion to the Literature of Wales (Rhydychen, 1986).
Archivist's note
Lluniwyd gan Rhys Jones i brosiect ANW.