Identity area
Reference code
Title
Date(s)
- [1880]x[2018] (Creation)
Level of description
Fonds
Extent and medium
0.092m³ (1 bocs mawr; 7 bocs bach)
Context area
Name of creator
Biographical history
Ganed Waldo Goronwy Williams ar 30ain o Fedi 1904, yn fab i'r heddychwr a'r sosialydd John Edwal Williams ac Angharad Williams (née Jones). Ynghyd â'i brodyr a'i chwiorydd, mynychodd Angharad goleg a bu'n athrawes cyn ei phriodas. Er mai Cymro Cymraeg oedd John Edwal, magwyd Angharad yn ddi-Gymraeg yn Lloegr, felly Saesneg oedd iaith aelwyd gynnar Waldo ac ni ddysgodd Gymraeg nes i'r teulu symud ym 1911, pan oedd Waldo'n saith mlwydd oed, i Fynachlog-ddu yng ngogledd Sir Benfro, lle 'roedd ei dad yn brifathro'r ysgol gynradd yno. Ym 1915, bu i'r teulu symud drachefn pan benodwyd John Edwal yn brifathro Ysgol Brynconin, Llandysilio. Mynychodd Waldo Ysgol Ramadeg Arberth ac yna Coleg y Brifysgol, Aberystwyth, gan raddio mewn Saesneg ym 1926. Yn dilyn hyfforddiant fel athro, bu'n dysgu mewn nifer o ysgolion o fewn Sir Benfro, yn Ysgol Ramadeg Botwnnog ym Mhen Llŷn o 1942 hyd 1944, ac mewn ysgolion yn Lloegr. Bu hefyd yn diwtor dosbarthiadau nos ac addysg bellach ar gyfer oedolion, ac yn ddarlithydd gwâdd. Ym 1941, priododd Waldo â Linda Llewellyn, ond bu farw hithau o'r diciâu ddwy flynedd yn ddiweddarach. Treuliodd gyfnod ym Mhrifysgol Maynooth, Swydd Kildare yn ystod haf 1961, lle dysgodd Wyddeleg yn rhugl. Ac yntau'n heddychwr gydol oes, cofrestrodd Waldo fel gwrthwynebydd cydwybodol yn ystod yr Ail Ryfel Byd, safiad a achosodd wrthdaro rhyngddo a'r awdurdodau. Oherwydd ei wrthwynebiad i Ryfel Corea (1950-1953), gwrthododd dalu ei dreth incwm ac fe'i carcharwyd am ei safiad ar ddechrau 1960. Yn genedlaetholwr a brogarwr, safodd fel ymgeisydd dros Blaid Cymru yn Etholiad Cyffredinol 1959. Bu farw Waldo Williams ar yr 20fed o Fai 1971 a'i gladdu yn yr un bedd â'i rieni a'i wraig Linda ym mynwent Capel y Bedyddwyr, Blaenconin, y capel lle priodwyd Waldo a Linda ddeg mlynedd ar hugain ynghynt. Yn ddiweddarach, codwyd coflech i Waldo ar weundir Rhos Fach, ger Mynachlog-ddu. Fe ddylanwadwyd Waldo a'i dad ill dau yn gryf gan yr athronydd a'r bardd sosialaidd Edward Carpenter (1844-1929). Er fod y teulu, mewn enw, yn aelodau o Gapel y Bedyddwyr, nid oedd Waldo, mwy na'i rieni, yn arddel unrhyw grefydd ffurfiol, gyfundrefnol, ac, yn ystod y 1950au, fe ymunodd â'r Crynwyr yn eu tŷ cwrdd yn Aberdaugleddau. 'Roedd Waldo yn berson dwys ac ystyriol ac fe achosodd cyflwr y byd a'i gyd-ddyn gyfnodau o bruddglwyf difrifol iddo yn ystod ei fywyd. Cyhoeddodd Waldo ei unig gyfrol o gerddi, Dail Pren, ym 1956.
Archival history
Immediate source of acquisition or transfer
Mr David Williams, nai Waldo Williams; Rhuthun; Rhodd; Medi 2018; 99887725802419.
Content and structure area
Scope and content
Deunydd gan neu yn ymwneud â'r bardd a'r heddychwr Waldo Williams, sy'n adlewyrchu ei ddaliadau gwleidyddol, crefyddol, heddychol a dyngarol; ynghyd â deunydd gan neu yn ymwneud ag aelodau teuluol, cyfeillion a chydnabod Waldo Williams.
Appraisal, destruction and scheduling
Accruals
System of arrangement
Trefnwyd eitemau dan benawdau penodol yn ôl trefn gronolegol/lled gronolegol cyn belled ag y bo modd.
Conditions of access and use area
Conditions governing access
Conditions governing reproduction
Language of material
- Welsh
- Irish
- English
Script of material
Language and script notes
Cymraeg, Saesneg a Gwyddeleg.
Physical characteristics and technical requirements
Gweler dan eitemau unigol.
Finding aids
Allied materials area
Existence and location of originals
Existence and location of copies
Related units of description
Publication note
Alan Llwyd, Waldo: Cofiant Waldo Williams: 1904-1971 (Y Lolfa, 2014). Atgynhyrchir rhai o'r ffotograffau a gynhwysir yn y casgliad hwn, ynghyd â llawysgrif 'Mewn Dau Gae', yn y gyfrol hon.
Notes area
Note
Ganed Waldo Goronwy Williams ar 30ain o Fedi 1904, yn fab i'r heddychwr a'r sosialydd John Edwal Williams ac Angharad Williams (née Jones). Ynghyd â'i brodyr a'i chwiorydd, mynychodd Angharad goleg a bu'n athrawes cyn ei phriodas. Er mai Cymro Cymraeg oedd John Edwal, magwyd Angharad yn ddi-Gymraeg yn Lloegr, felly Saesneg oedd iaith aelwyd gynnar Waldo ac ni ddysgodd Gymraeg nes i'r teulu symud ym 1911, pan oedd Waldo'n saith mlwydd oed, i Fynachlog-ddu yng ngogledd Sir Benfro, lle 'roedd ei dad yn brifathro'r ysgol gynradd yno. Ym 1915, bu i'r teulu symud drachefn pan benodwyd John Edwal yn brifathro Ysgol Brynconin, Llandysilio. Mynychodd Waldo Ysgol Ramadeg Arberth ac yna Coleg y Brifysgol, Aberystwyth, gan raddio mewn Saesneg ym 1926. Yn dilyn hyfforddiant fel athro, bu'n dysgu mewn nifer o ysgolion o fewn Sir Benfro, yn Ysgol Ramadeg Botwnnog ym Mhen Llŷn o 1942 hyd 1944, ac mewn ysgolion yn Lloegr. Bu hefyd yn diwtor dosbarthiadau nos ac addysg bellach ar gyfer oedolion, ac yn ddarlithydd gwâdd. Ym 1941, priododd Waldo â Linda Llewellyn, ond bu farw hithau o'r diciâu ddwy flynedd yn ddiweddarach. Treuliodd gyfnod ym Mhrifysgol Maynooth, Swydd Kildare yn ystod haf 1961, lle dysgodd Wyddeleg yn rhugl. Ac yntau'n heddychwr gydol oes, cofrestrodd Waldo fel gwrthwynebydd cydwybodol yn ystod yr Ail Ryfel Byd, safiad a achosodd wrthdaro rhyngddo a'r awdurdodau. Oherwydd ei wrthwynebiad i Ryfel Corea (1950-1953), gwrthododd dalu ei dreth incwm ac fe'i carcharwyd am ei safiad ar ddechrau 1960. Yn genedlaetholwr a brogarwr, safodd fel ymgeisydd dros Blaid Cymru yn Etholiad Cyffredinol 1959. Bu farw Waldo Williams ar yr 20fed o Fai 1971 a'i gladdu yn yr un bedd â'i rieni a'i wraig Linda ym mynwent Capel y Bedyddwyr, Blaenconin, y capel lle priodwyd Waldo a Linda ddeg mlynedd ar hugain ynghynt. Yn ddiweddarach, codwyd coflech i Waldo ar weundir Rhos Fach, ger Mynachlog-ddu. Fe ddylanwadwyd Waldo a'i dad ill dau yn gryf gan yr athronydd a'r bardd sosialaidd Edward Carpenter (1844-1929). Er fod y teulu, mewn enw, yn aelodau o Gapel y Bedyddwyr, nid oedd Waldo, mwy na'i rieni, yn arddel unrhyw grefydd ffurfiol, gyfundrefnol, ac, yn ystod y 1950au, fe ymunodd â'r Crynwyr yn eu tŷ cwrdd yn Aberdaugleddau. 'Roedd Waldo yn berson dwys ac ystyriol ac fe achosodd cyflwr y byd a'i gyd-ddyn gyfnodau o bruddglwyf difrifol iddo yn ystod ei fywyd. Cyhoeddodd Waldo ei unig gyfrol o gerddi, Dail Pren, ym 1956.
Alternative identifier(s)
Rhif rheoli system Alma
Access points
Subject access points
Place access points
Name access points
Genre access points
Description control area
Description identifier
Institution identifier
Rules and/or conventions used
Status
Level of detail
Dates of creation revision deletion
Gorffennaf 2019.
Language(s)
Script(s)
Sources
Defnyddiwyd y ffynhonellau canlynol wrth lunio'r disgrifiad: Ffynhonellau uniongyrchol; Alan Llwyd, Waldo: Cofiant Waldo Williams: 1904-1971 (Y Lolfa, 2014); Dail Pren (Gwasg Gomer, 2010).
Archivist's note
Lluniwyd y disgrifiad gan Bethan Ifan.