Showing 197 results

Papurau o eiddo neu sydd yn ymwneud â'r bardd, dramodydd, colofnydd a golygydd Dr Menna Elfyn a ychwanegwyd at yr archif ym mis Mai 2023, yn cynnwys barddoniaeth, rhyddiaith a gweithiau llwyfan a chyfryngol (drafftiau llawysgrif, teipysgrifau a deunydd argraffiedig) gan Menna Elfyn; deunydd yn ymwneud â chyrsiau academaidd a gweithdai a diwtorwyd gan neu a gyd-gyfarwyddwyd gan Menna Elfyn; llyfrau nodiadau; gohebiaeth; erthyglau, adolygiadau a datganiadau i'r wasg gan awduron eraill sy'n ymwneud â bywyd a gwaith Menna Elfyn; ynghyd â rhai papurau'r Parchedig T. (Thomas) Elfyn Jones, tad Menna Elfyn.

Papurau'r Parchedig T. (Thomas) Elfyn Jones, tad Menna Elfyn, yn cynnwys manylion ei ordeino (1937) a'i sefydlu (1949) fel gweinidog; cofnod o'r erthyglau a gyfrannodd at gylchgrawn Y Tyst, 1973-1997; a manylion o oedfaon teyrnged a gynhaliwyd a'r teyrngedau ysgrifenedig a anfonwyd at deulu'r Parchedig T. Elfyn Jones yn sgîl ei farwolaeth yn 2008.

Papurau'r Parchedig T. (Thomas) Elfyn Jones, tad Menna Elfyn, yn cynnwys: llyfryn a argraffwyd ar gyfer Cyfarfodydd Ordeinio T. Elfyn Jones yn weinidog ar gapeli Annibynnol Llanboidy a Rhydyceisiaid, Mai 5 & 6 1937; cerdyn post, 8 Mawrth 1949, oddi wrth y Parchedig T. Elfyn Jones o Ficerdy Christ Church, Caerwynt (Winchester) at Mr & Mrs B. Stephens, Llysderi, Tymbl Uchaf, ger Llanelli; llyfryn a argraffwyd ar gyfer Cyfarfodydd Sefydlu'r Parchedig T. Elfyn Jones yng Nghapel Annibynnol y Tabernacl, Pontardawe, 6 Hydref 1949; copi o erthygl ysgrifennwyd gan T. Elfyn Jones i'r Tyst, cylchgrawn Undeb yr Annibynnwyr a'r capeli Annibynol (rhifyn 19 Ebrill 1973); llyfrau nodiadau yn cynnwys lloffion o erthyglau argraffedig, 1981, 1986, 1988-1997, a gyfrannodd y Parchedig T. Elfyn Jones i'r Tyst (arnodiadau yn llaw T. Elfyn Jones), ynghyd ag un erthygl yn llaw T. Elfyn Jones; erthygl o rifyn Tachwedd 2005 o Papur y Cwm, papur bro Cwm Gwendraeth, yn adrodd hanes lansio Seinio Clod (Gwasg Morgannwg, 2005), cyfrol o emynau'r Parchedig T. Elfyn Jones (gweler nodyn bywgraffyddol T. Elfyn Jones ym mhrif weithlen y rhan hon o'r archif); taflen wasanaeth angladdol y Parchedig T. Elfyn Jones, 15 Hydref 2008; llythyrau, ebyst a cherdyn cydymdeimlad a anfonwyd at Menna Elfyn ar achlysur marwolaeth ei thad, y Parchedig T. Elfyn Jones, y gohebwyr yn cynnwys y Parchedig Guto Prys ap Gwynfor (mab y gwleidydd, cyfreithiwr ac awdur Gwynfor Evans), John Roberts (Radio Cymru), Dr Medwin Hughes (Prifathro Coleg y Drindod, Caerfyrddin), y bardd a'r llenor Nigel Jenkins, yr awdur a'r cynghorydd tref Peter Hughes Griffiths a'r academydd, hanesydd, darlledydd ac awdur Hywel Teifi Edwards; ysgrif goffa i'r Parchedig T. Elfyn Jones gan Alun Lenny a gyhoeddwyd yng nghylchgrawn Barn, Tachwedd 2008; llyfrynnau a argraffwyd ar gyfer Oedfaon Teyrnged i'r Parchedig T. Elfyn Jones yng Nghapel y Tabernacl, Pontardawe, 23 Tachwedd [2008] (y daflen yn cynnwys detholiad o gerdd yn dwyn y teitl 'Nhad gan Menna Elfyn, un o'r cerddi a ymddangosodd yn ei chasgliad 'Stafelloedd Aros (Gwasg Gomer, 1978)), ac yng Nghapel Seion, Drefach, 22 Chwefror 2009; teyrnged (teipysgrif) i'r Parchedig T. Elfyn Jones gan y Parchedig Wilbur Lloyd Roberts (gweler hefyd lyfryn yr Oedfa Deyrnged i'r Parchedig T. Elfyn Jones); taflen argraffedig ar gyfer gwasanaeth i ddathlu bywyd y Parchedig T. Elfyn Jones, 30 Tachwedd [2008]; a llyfryn a argraffwyd ar gyfer Oedfa o Fawl i'r Parchedig T. Elfyn Jones a J. Rhyddid Williams yng Nghapel Seion, Drefach, 23 Medi 2012.

Papurau Dr Menna Elfyn, 1950-2017, sy'n adlewyrchu ei bywyd a'i gwaith llenyddol a gwleidyddol, gan gynnwys deunydd yn ymwneud â'r meysydd canlynol: barddoniaeth, rhyddiaith, dramâu ar gyfer y llwyfan a'r cyfryngau a phrosiectau cerddorol a chelfyddydol ar y cyd, ynghyd â chyfieithiadau o'i gwaith barddonol i amryw ieithoedd; ei mynych deithiau i ŵyliau barddonol, seminarau a darlleniadau ac i gynnal gweithdai; gyrfa academaidd Menna Elfyn, gan gynnwys ei chyfnodau fel awdur preswyl; anrhydeddau a gwobrau a ddaeth i'w rhan yn ystod ei gyrfa; cyfnodau ymgyrchu a charcharu Menna Elfyn a'i gŵr Wynfford James fel aelodau o Gymdeithas yr Iaith, ac ymgyrchoedd dros heddwch, cyfiawnder a hawliau merched; yn ogystal ag ystod sylweddol o ohebiaeth, yn bennaf gyda beirdd a llenorion eraill.

Daeth ychwanegiad i law ym mis Mai 2023, a atodwyd i'r archif fel cyfres 'Y' (Deunydd ychwanegol Mai 2023), fel a ganlyn:
Papurau o eiddo neu sydd a wnelo â'r bardd, dramodydd, colofnydd a golygydd Dr Menna Elfyn, sy'n cynnwys barddoniaeth, rhyddiaith a gweithiau llwyfan a chyfryngol (drafftiau llawysgrif, teipysgrifau a deunydd argraffiedig) gan Menna Elfyn, deunydd yn ymwneud â chysiau academaidd a gweithdai a diwtorwyd gan neu a gyd-gyfarwyddwyd gan Menna Elfyn, llyfrau nodiadau a gohebiaeth; ynghyd ag erthyglau, adolygiadau a datganiadau i'r wasg gan awduron eraill sy'n ymwneud a bywyd a gwaith Menna Elfyn a rhai papurau'r Parchedig T. (Thomas) Elfyn Jones, tad Menna Elfyn.

Llythyrau, ebyst, cardiau a chardiau Nadolig a anfonwyd at Menna Elfyn oddi wrth amryw ohebwyr, gan gynnwys Raymond Garlick, Michael Coady, Bobi Jones, Dic Jones, Ted Hughes, Meredydd Evans a Phyllis Kinney, Gerallt Lloyd Owen, Maura Dooley, Shani Rhys James, Seamus Heaney, Eigra Lewis Roberts ac Iwan Llwyd, gyda chanran helaeth o'r ohebiaeth yn ymdrin â gwaith llenyddol Menna Elfyn. Mae'r casgliad hefyd yn cynnwys cyfrol gyhoeddiedig o ohebiaeth (ym Masgeg, Cymraeg a Sbaeneg) rhwng Menna Elfyn a'r awdur a'r actores Fasgaidd Arantxa Urretabizkaia a cherdyn i longyfarch Menna Elfyn a'i gŵr Wynfford James ar enedigaeth eu merch Fflur Dafydd ym 1978.

Gohebiaeth cyd-rwng Menna Elfyn ac amryw ffigyrau'r byd llenyddol ac aelodau o'i theulu.

Cerddi gan Menna Elfyn a gyfansoddwyd cyn ymddangosiad ei chyfrol gyntaf gyhoeddiedig Mwyara ym 1976, rhai o'r cerddi heb eu cwblhau nac (yn ddiweddarach) eu cyhoeddi. Mae'r deunydd yn cynnwys cerddi a ddyddiwyd Medi a Hydref 1967; cerdd fuddugol a gynigiwyd gan Menna Elfyn i Eisteddfod Pantyfedwen 1968(?); cerdd yn dwyn y teitl Y Daith, sy'n disgrifio digwyddiad ym mis Mawrth 1969 ac a arnodir gan Menna Elfyn 'Fy ngherdd gyntaf ... darn ar goll' (er noder cerdd Eisteddfod Pantyfedwen, lle cynigir ganddi'r dyddiad cynharach 1968); cerddi a gyfranwyd gan Menna Elfyn i golofn Bord y Beirdd ym mhapur newydd Y Cymro, 1970; dau gopi o gerdd gan Menna Elfyn yn dwyn y teitl Sylwadau ar fywyd colegol (dim dyddiad, ond cymerir eu bod yn tarddu oddi ar gyfnod Menna Elfyn yn y Brifysgol); a beirniadaethau gan D. Jacob Davies, W. J. Gruffydd a W. R. Evans ar gerddi buddugol gan Menna Elfyn a gynigiwyd (dan ffugenw) ar gyfer yr Eisteddfod Ryngolegol yn Aberystwyth, 1973.

Cynhwysir yn yr adran hon ond y cerddi hynny sydd â dyddiad wedi'i nodi arnynt. Cynhwysir y cerddi hynny a all ddyddio o'r cyfnod cynnar ond sydd heb ddyddiad amlwg dan Barddoniaeth amrywiol.

Amrywiol gerddi (llawysgrif, drafft ac argraffiedig) yn ymestyn dros sawl cyfnod, nifer ohonynt wedi'u cyhoeddi yng nghasgliadau barddonol Menna Elfyn, ond y rhan helaethaf ohonynt heb eu dyddio. Ceir rhai cerddi sy'n ymddangos fel petaent yn rhai cynnar (hynny yw, cyn cyhoeddi Mwyara (1976)) ond sydd heb ddyddiad penodol (cynhwysir cerddi cynnar sydd â dyddiad penodol dan y pennawd Cerddi cynnar). Nifer o'r eitemau yn cynnwys arnodiadau/cywiriadau yn llaw Menna Elfyn.

Cerddi (llawysgrif, drafftiau arnodedig, ac argraffiedig) gan Menna Elfyn, sy'n cynnwys ei hymdrechion barddoni cynnar o'r 60au a'r 70au; cerddi amrywiol, y rhan helaethaf ohonynt yn ddi-ddyddiad, yn ymestyn o'i chyfnod barddoni cynharaf hyd at gerddi a gynhwyswyd yn ei chasgliadau diweddaraf; a chopïau drafft o'i chyfrolau barddonol Mwyara (Gwasg Gomer, 1976), Bondo (Bloodaxe, 2017) a Tosturi (Cyhoeddiadau Barddas, 2022), ynghyd â deunydd ymchwil cefndirol.

Gweler hefyd dan Rhyddiaith: Erthyglau, ysgrifau ac adolygiadau, dan Am Menna Elfyn: Erthyglau, adolygiadau a datganiadau i'r wasg a dan Llyfrau nodiadau.

Deunydd yn ymwneud â phrosiectau cerddorol a gyd-weithwyd arnynt gan Menna Elfyn, gan gynnwys caneuon, operâu a gweithiau corawl a cherddorfaol.

Sgoriau a geiriau dwy gân yn dwyn y teitlau 'Patagonia' ac 'Aber', a gyfansoddwyd gan Menna Elfyn (geiriau) a Helen Gwynfor (cerddoriaeth) tra'n ddisgyblion ysgol. Dyfarnwyd 'Patagonia', a berfformwyd gan grŵp o'r enw Y Trydan, y gân fuddugol yn Eisteddfod Sir Yr Urdd Caerfyrddin 1968.

Deunydd yn ymwneud â phrosiectau a ymgymerwyd gan Menna Elfyn ar y cyd â chyfansoddwyr a cherddorion, artistiaid a gwneuthurwyr ffilm.

Deunydd yn ymwneud â gweithredoedd ymgyrchol Menna Elfyn a'i gŵr Wynfford James fel aelodau o Gymdeithas yr Iaith, gan gynnwys gohebiaeth sylweddol a anfonwyd at Wynfford James a Rhodri Williams yng ngharchar Abertawe yn dilyn eu rhan yn achos difrodi mast Blaenplwyf ym 1978 a dyddiadur carchar a gadwyd gan Menna Elfyn yn ystod ei chyfnod yng Ngharchar Pucklechurch ym 1971.

Deunydd yn ymwneud â gweithredoedd ymgyrchol Menna Elfyn fel aelod o Gymdeithas yr Iaith, gan gynnwys adroddiad, 1969, gan Menna Elfyn o brotest gan Gymdeithas yr Iaith yn Llundain a'u harestiad wedi hynny; llythyr, 1971, oddi wrth Menna Elfyn at Ustus Talbot yn gwrthwynebu cynnal achosion llys yng Nghymru trwy gyfrwng y Saesneg, ynghyd ag agwedd y llys tuag at y diffinyddion; dyddiadur, 1971, a gadwyd gan Menna Elfyn tra'n garcharor yng Ngharchar Pucklechurch, dwy dudalen ohono wedi'u hysgrifennu ar gefn llythyr at Menna Elfyn gan ei thad yn ystod cyfnod ei charchariad; llythyr ymddiswyddiad, 1977, at Senedd Cymdeithas yr Iaith oddi wrth un o'u cyd-aelodau; llythyr, 1986, at Menna Elfyn oddi wrth Lys Ynadon Pebidiog, Hwlffordd; adroddiad, 1990, gan aelod o heddlu Dyfed-Powys ynglŷn â difrod troseddol gan aelodau Cymdeithas yr Iaith; llythyr, 1993, at Menna Elfyn oddi wrth Lys Ynadon Caerdydd ynghylch cyhuddiad o ddifrod troseddol gan aelodau Cymdeithas yr Iaith; toriad papur newydd ynghylch difrod troseddol gan aelodau Cymdeithas yr Iaith; datganiad, 1993, gan Menna Elfyn i Lys Ynadon Aberteifi wedi iddi wrthod talu dirwy yn dilyn gweithred o ddifrod troseddol; a chyfieithiad gan Gillian Clarke o gerdd gan Menna Elfyn yn dwyn y teitl No. 257863 H.M.P.

Erthyglau, adolygiadau a datganiadau i'r wasg gan awduron oddieithr Menna Elfyn ond sy'n ymwneud â bywyd a gwaith Menna Elfyn, gan gynnwys: adolygiadau o'i chasgliadau barddonol megis Aderyn Bach Mewn Llaw (1990), Cell Angel (1996), Cusan Dyn Dall/Blind Man's Kiss (2001), Perffaith Nam/Perfect Blemish (2007) Merch Perygl (2011) a Murmur (Bloodaxe Books, 2012), The Bloodaxe Book of Modern Welsh Poetry (2003), a gyd-olygwyd gan Menna Elfyn a John Rowlands, Y Forwyn Goch (1992), drama am yr aflonyddwraig, diwinydd ac athronydd Simone Weil, ac Ar Dir Y Tirion (1993), drama'r geni tra amgen, ill dwy a sgriptiwyd gan Menna Elfyn, a'i nofel i blant a phobl ifanc Madfall ar y Mur (1993)); hanes digwyddiadau a gŵyliau y bu Menna Elfyn yn cymryd rhan ynddynt, gan gynnwys Binding the Braids, digwyddiad barddonol rhyng-Geltaidd a gynhaliwyd yng Nghaeredin ym 1992, Gŵyl Lenyddol Ilkley, Swydd Efrog, 1992, a 'Threave Poets', digwyddiad fel rhan o Ŵyl Gelfyddydau Dumfries a Galloway a gynhaliwyd yn Castle Douglas ym 1994; erthygl yn ymwneud â darlleniad o farddoniaeth yng Nghymraeg, Saesneg, Lithwaneg a Malteg i ddathlu digwyddiad o fewn yr Undeb Ewropeaidd; datganiadau i'r wasg sy'n ymwneud yn bennaf â llwyddiannau barddonol a llenyddol Menna Elfyn, gan gynnwys ei phenodiad fel Bardd Plant Cymru am 2002-2003 (y bardd benywaidd cyntaf i'w hanrhydeddu â'r swyddogaeth honno); ac erthyglau yn ymwneud â Menna Elfyn, ei bywyd a'i gwaith, gan gynnwys toriad o'r Western Mail, 1 Rhagfyr 1970, sy'n dangos llun o Menna Elfyn a rhai o'i chyd-fyfyrwyr o Goleg y Brifysgol Abertawe yn gwrthdystio yn erbyn yr hyn a welsant fel y mewnlifiad gormodol o fyfyrwyr Seisnig i'r Brifysgol.
Dwy erthygl yn ymddangos fel petaent yn anghyflawn.
Sawl eitem yn ddi-ddyddiad.
Am y gweithiau gan Menna Elfyn a grybwyllir, gweler dan y penawdau perthnasol o fewn yr archif.

Deunydd rhyddieithol gan Menna Elfyn, yn cynnwys: copïau proflen o Optimist Absoliwt: Cofiant Eluned Phillips (Gwasg Gomer, 2016); ei llên-gofiant Cennad (Cyhoeddiadau Barddas, 2018); a'i chyfrol Cwsg (Gwasg Gomer, 2019); copïau teipysgrif o benodau a gyfranwyd gan Menna Elfyn at y cyfrolau Megalith (gol. Damian Walford Davies, Gwasg Gomer, 2006), Canu Caeth: y Cymro a'r Affro-Americanaidd (gol. Daniel G. Williams, Gwasg Gomer, 2010), [?Welsh Writers] ([?] gol. Institute of Welsh Affairs, [?]2012) a Dros Ryddid! (gol. Llinos Dafydd & Ifan Morgan Jones, Gwasg y Lolfa, 2022); copi teipysgrif o'r Rhagymadrodd gan Menna Elfyn i'r gyfrol Shirgar Anobeithiol (gol. Menna Elfyn, Cyngor Sir Gaerfyrddin, 2000); copi rhwymedig o draethawd ymchwil yn dwyn y teitl 'Barddoniaeth Menna Elfyn: Pererindod Bardd' a gyflwynwyd gan Menna Elfyn i Brifysgol Cymru Y Drindod Dewi Sant ar gyfer gradd Doethuriaeth mewn Gweithiau Cyhoeddedig, 2010; ac erthyglau, ysgrifau ac adolygiadau gan Menna Elfyn, rhai ohonynt ar ffurf llawysgrif ddrafft neu deipysgrif ac eraill wedi'u cymryd o ffynhonellau argraffiedig.
Ambell eitem yn dwyn arnodiadau yn llaw Menna Elfyn.

Gweler hefyd dan Llyfrau nodiadau.

Erthyglau, adolygiadau a datganiadau i'r wasg gan awduron oddieithr Menna Elfyn ond sy'n ymwneud â bywyd a gwaith Menna Elfyn.

Gohebiaeth at neu oddi wrth aelodau o deulu Menna Elfyn, gan gynnwys llythyr at Menna Elfyn oddi wrth ei mam; llythyr at Wynfford James, gŵr Menna Elfyn, oddi wrth Plaid Cymru; llythyrau cyd-rwng Wynfford James a Chyngor Celfyddydau Cymru; ebost at Menna Elfyn oddi wrth Wynfford James sy'n blaenyrru ebyst oddi wrth amryw ohebwyr; ebost at Menna Elfyn oddi wrth ei merch Fflur Dafydd sy'n blaenyrru ebyst a anfonwyd cyd-rwng Fflur Dafydd a Nigel Jenkins; a nifer o gardiau post a anfonwyd gan Menna Elfyn o amryw lefydd ledled y byd at ei rhieni a'i chwaer.

Copi drafft cyntaf o Mwyara, sef y detholiad cyntaf o gerddi gan Menna Elfyn i'w chyhoeddi, hynny gan Wasg Gomer ym 1976. Ceir nodyn yn llaw Menna Elfyn ar glawr y gyfrol: 'Fy nghopi cynta' cyn cyhoeddi'. Nodir gan Menna Elfyn mai Eiris Davies deipiodd y cynnwys ac (mewn nodyn diweddarach)) ei bod wedi hepgor rhai o'r cerddi ac ychwanegu eraill cyn ei anfon yn derfynol i'r wasg.

Llyfrau nodiadau Menna Elfyn yn cynnwys ymdrechion barddoni cynnar a drafftiau o gerddi, rhai ohonynt a gynhwyswyd yn ddiweddarach ar ffurf cyflawn mewn gweithiau cyhoeddiedig megis Mwyara (1976), 'Stafelloedd Aros (1978) a Tro'r Haul Arno (1982), ynghyd â barddoniaeth gan feirdd eraill ac amrywiol ddyfyniadau.