fonds GB 0210 AMANWY - Papurau Amanwy,

Roedd 'Amanwy', sef David Rees Griffiths (1882-1953) o'r Betws, Rhydaman, sir Gaerfyrddin, yn fardd, yn awdur ac yn ddarlledwr. Cafodd ei eni yn y Betws ar 6 Tachwedd 1882, ac roedd yn frawd hŷn i James Griffiths (1897-1975), yr AS dros Lanelli ac Ysgrifennydd Gwladol Cymru. Gadawodd yr ysgol yn 12 mlwydd oed, a bu'n gweithio ym Mhantyffynnon a gweithfeydd glo eraill yn ardal Rhydaman. Oherwydd salwch, gadawodd y gwaith glo yn 1927, a chymryd swydd gofalwr Ysgol y Sir yn Rhydaman. Yn 1907, wrth wella ar ôl damwain ddifrifol yn y pwll, dechreuodd ymddiddori mewn llenyddiaeth, yn enwedig gwaith John Milton a Thomas Hardy. Dechreuodd ysgrifennu a chystadlu mewn eisteddfodau lleol a'r genedlaethol, gan ennill i gyd tua 80 cadair a sawl coron. Bu hefyd yn feirniad eisteddfodol cyson. Cyfrannodd golofnau cyson i'r Amman Valley Chronicle a Y Cymro ac ysgrifennodd hefyd i adran Radio y BBC, a bu ef ei hun yn ddarlledwr. Tua'r flwyddyn 1950 ymddangosodd yn David, ffilm a seiliwyd ar ei fywyd. Cyhoeddwyd casgliad o waith Amanwy dan y teitl Ambell Gainc (Rhydaman, 1919), ac ef oedd golygydd O lwch y lofa (Rhydaman, 1924), sef casgliad o waith chwech o lowyr sir Gaerfyrddin. Cyhoeddwyd cyfrol bellach, Caneuon Amanwy (Llandysul, 1956) ar ôl ei farw. Roedd gan Amanwy bedwar o blant o'i ddwy briodas; Gwilym, Ieuan, Menna a Mallt. Bu farw yn Ysbyty Middlesex, Llundain, ar 27 Rhagfyr 1953 a'i gladdu yng Nghapel Gellimanwydd. Rhydaman.